مزاج چیست؟ رابطه طبع و مزاج با رفتار انسانها

طب سنتی ایرانی معتقدند كه سلامتی انسان زمانی محقق می شود كه هر چهار مایعات طبیعی بدن شامل خون یا دم، بلغم، صفرا و سودا در حالت تعادل قرار بگیرند. این تعادل وابسته به فرآیند هضم از طریق دستگاه گوارش، کبد، خون و سلول ها است.

مزاج شناسی اساس طب سنتی ایران است. نخستین عاملی که باعث بر هم ریختگی مزاج می شود غذا است.

انواع مزاج کدامند؟ طبع مواد غذایی و مزاج آنها چه تاثییری بر بدن انسان ها دارد؟ خصوصیات افراد با انواع مزاج و راهنمای تغییر مزاج

مزاج چیست؟

تاثیری که محیط اطراف بر بدن می‌گذارد مزاج نامیده می‌شود. سرما و یا گرما حالت‌هایی هستند که می‌توانند تاثیر مزاجی بر روی بدن داشته باشند. مزاج از تاثیر عناصر چهارگانه آب، آتش، خاک و باد در بدن به وجود می‌آید. با توجه به عناصر چهارگانه ای که وجود دارد ۴ دسته مزاج اصلی می‌توانیم نام ببریم که عبارتند از:

• مزاج صفراوی با طبع گرم و خشک که عنصر غالب آن آتش است.
• مزاج دموی با طبع گرم و تر که عنصر غالب آن باد است.
• مزاج سوداوی با طبع سرد و خشک که عنصر غالب آن خاک است.
• مزاج بلغمی با طبع سرد و تر که عنصر غالب آن آب است.

تفاوت مزاج زن و مرد

مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشکتره برای همین مردها قوی تر از زنان اند. در مردها رگ ها و مسام ها گشادتره همین امر باعث میشه خلط خام در مردان بیشتر تحلیل و کم تر جمع بشه اگر دقت کرده باشی در لاغر کردن اضافه وزن، مردها راحت تر و زودتر چربی ها را آب میکنند.

پس زنان نسبت به مردها سرد و تر هستن به همین علت ماده دفعی بیشتر، رگهای باریکتر، گوشت نرم تر و شل تر دارند.

هنگامی که مزاج  گرم و تر باشه قوت بالیدن بیشتره ، چون عامل تولد و تکامل حرارت و رطوبت است.

رطوبت زیاد باعث کم شدن قدرت حرارت میشه پس بنابراین چون رطوبت جنس ماده از نر بیشتره،  پسرها در سنین کودکی بهتر از دخترها رشد و نمو پیدا میکنند اما دختر با نزدیک شدن به سن جوانی هنگامی که رطوبت مادرزادی کم میشه و حرارت بیشتر میشه شروع به بالیدن میکنند.

انواع مزاج

با توجه به طب سنتی ایرانی بر اساس مزاج شناسی مزاج ها چهارنوع ساده ی سرد، گرم، تر، خشک و چهار نوع مزاج مرکب شامل مزاج گرم وخشک (صفراوی)، گرم و تر (دموی)، سرد و خشک (سوداوی)،سرد و تر (بلغمی) وجود دارد.

• به افراد با طبع گرم وخشک، افراد صفراوی میگویند.
• به افراد با طبع گرم و تر، افراد دموی میگویند.
• به افراد با طبع سرد وخشک، افراد سوداوی میگویند.
• به افراد با طبع سرد و تر، افراد بلغمی میگویند.

خوردن غذا بدون دانش مزاج شناسی و یا اختلال در فرآیندهای فیزیولوژیکی طبیعی باعث عدم تعادل مزاج و منجر به اختلالات جسمی و روحی شود.

هوا، حرکت بدن، خوابیدن، زمان بیداری، حرکت ذهنی و … از جمله اصولی ترین نکات حفظ سلامت انسان است.

افراد با توجه به مزاج خود باید غذایی مطابق با آن مصرف کنند. غذا شامل کلیه غذاهای خوراکی ها و نوشیدنی هایی است که معمولاً توسط شخص مصرف می شود. طبق ITM، مواد غذایی خوراکی برای تأمین تناسب اندام قبل از خواص باید حلال باشند. دانشمندان ITM معتقدند كه خداوند سلامت انسان را در غذاهاي غیر حلال و بيمار قرار نداده است.

غذای خوراکی برای رسیدن به بهترین آمادگی جسمی و روحی باید با طبع فرد سازگار باشد. در غیر این صورت، می تواند باعث عدم تعادل در مزاج شخص شود و بستری را برای بیماری فراهم کند.

طبق علم مزاج شناسی هر خوراکی از خلوص خاصی برخوردار است، پس بهتر است آن را همراه اصلاح کننده یا مصلح  مصرف کرد. برای مثال ماهی طبع سردی دارد، پس باید آن را با ادویه های گرمی نظیر فلفل، زنجبیل، دارچین، نعنا یا خرما مصرف کرد.

اشخاص داری مزاج گرم و خشک چه خصوصیاتی دارند؟

در بسیاری اوقات با اشخاص سالمی مواجه می‌شویم که دارای اندام لاغری هستند و رنگ پوستشان زرد بوده و پوستی گرم و خشک دارند. اینها معمولا گرمایی هستند و تحمل تابستان را ندارند، اما در زمستان حال بهتری دارند و این اشخاص برخوردار از مزاج گرم و خشک بوده و نسبت به دیگران احساس عطش بیشتری داشته و دهان خشکی دارند.

این افراد معمولا کم خواب هستند و با پنج ساعت استراحت می‌توانند کارهای روزانه را به خوبی انجام دهند ممکن است که با خوراکی‌های شیرین و ادویه‌های گرم دچار حالت‌هایی مانند عصبانیت، خارش، جوش و بثورات در بدن شوند و افراد مزاج گرم و خشک سریع عصبانی شده و سریع هم آرام می‌شوند. آنها پر جنب و جوش، پرانرژی، حاضر جواب، عجول، باهوش و پرحرف و کمی ولخرج هستند.

اگر کسی دارای مزاج گرم و خشک است از مصرف غذای گرم و پرادویه در روزهای گرم باید پرهیز کند تا عصبانیت کمتری داشته باشد. بهتر است در این حالت یک لیوان شربت سکنجبین مصرف کند،  برای این گروه از افراد موادغذایی با مزاج سرد و تر یا معتدل مثل مرکبات سیب، هویج، شاهتوت، انار، خیار، گلابی، آلبالو، آلو، زردآلو، هندوانه، زرشک، آلوچه، کدو، اسفناج، لیمو ترش، تمبر هندی، شفت آلو، کاهو، بادام درختی، دوغ و ماست مناسب است.

استفاده از کدام مواد غذایی حال این گروه از اشخاص را بدتر می‌کند؟

زیاده‌روی در خوردن غذاهایی مانند سیر، پیاز، ادویه‌جات تند، زنجبیل، دارچین، عسل، خربزه، گردو، نمک و سرخ کردنی‌ها حال اشخاص برخوردار از مزاج گرم و خشک را بدتر می کند. افراد می‌توانند با شناخت مزاج و رعایت این مسائل ساده در حفظ سلامتی و استحکام خود موثر باشند.

ویژگی‌های اشخاص برخوردار از مزاج گرم و تر چیست؟

این افراد درشت اندام و دارای قفسه سینه پهن و بافت عضلانی هستند و معمولا پوست آنها سرخ و سفید و موهایشان پر پشت است و در طب سنتی افراد دارای مزاج گرم و تر نبض پر و قوی دارند. آنها تحمل بی‌خوابی را دارند اما تحمل گرما را ندارند معمولا تحمل سرما برای مزاج گرم و تر آسان‌تر بوده و این افراد پوست گرم، مرطوب و نرمی دارند. آنها انسان‌هایی شجاع و پیشرو در گروه  هستند،  شخصیت آرام و مهربان، روابط عمومی خوب، علاقه مند به شعر و موسیقی، بلند پروازی و سخاوتمندی از ویژگی بارز این گروه مزاجی است.

اشخاص برخوردار از مزاج گرم و تر بهتر است چه غذاهایی را مصرف کنند؟

بهتر است این افراد استفاده از خوراکی‌هایی مانند غوره، شاه توت، گشنیز، نارنج، لیموترش پرتقال نارنگی، گلابی، سیب، انار، لیمو شیرین، آلو بخارا، آلبالو، تمبر هندی، سوپ، آش جو، روغن زیتون، جوانه‌های غلات، دوغ، شیر و ماست را در اولویت اصلی قرار دهند و از مصرف زیاد گوشت‌های قرمز پرجرب، روغن حیوانی، ماکارونی، خیار شور، ادویه های تند، خرما، کشمش، توت، موز، سیر و بادمجان پرهیز کنند و با رعایت دستورات غذایی به تدوام سلامتی خودشان کمک کنند.

کسانی که مزاج سرد و خشک دارند را چه طور می‌توان شناخت؟

آنها افراد لاغر اندام و کم خوابی هستند که به شیرینی‌ها و گرمی‌ها نسبت به سردی رغبت بیشتری دارند و تمایل آنها به هوای گرم بوده و در فصل بهار راحت‌تر هستند و در پاییز احساس آسودگی ندارند و بیشتر اذیت می‌شوند. اشخاص مزاج سرد و خشک دقیق، منظم، منطقی، راز نگه‌دار، دور اندیش و محاسبه‌گر هستند. این افراد انعطاف‌پذیر نیستند، گاهی کینه‌توز هستند و خاطرات را به مدت طولانی در ذهن خود نگه می‌دارند. معمولا آنها می‌توانند جزئیات را به خوبی تعریف کنند و مناسب کارهای حسابداری، بازرسی و نقشه کشی هستند.

خوراکی‌های مفید برای مزاج‌های سرد و خشک کدامند؟

این افراد در غذای خود استفاده از خوراکی‌های رطوبت بخش با مزاج گرم و معتدل مثل گوشت بره، مرغ، تخم مرغ، گندم، لوبیا، کشمش، انجیر، فندق، سیب، گلابی، طالبی، به، خربزه، انگور، زردآلوی شیرین، برنج با زیره و یا زعفران، پلو شوید، سبزی‌های گرم مثل ریحان، ترخون، مرزه، جعفری، عسل، هل، دارچین، زنجبیل، شیره انگور، بادام درختی، پسته و گردو می‌توان استفاده کرد.

 گروه‌های مزاجی سرد و خشک باید از خوردن چه مواد غذایی پرهیز کنند؟

از غذاهای با مزاج سرد و خشک یا سرد و تر مثل غذاهای مانده، نمک سود شده، خیار شور و ترشی‌ها، سرکه، غوره، سیب زمینی، گوجه فرنگی، قارچ، آلو ترش، انار ترش و تمشک کمتر استفاده کنند. در صورت استفاده از ماهی، ماست، دوغ، شیر و پنیر از مصلح آنها برای جلوگیری از علائمی مانند سستی، بی‌حالی و آب ریزش از دهان و نفخ شکم استفاده کنند.

گروه مزاج سرد و تر تمایل به مصرف چه موادی دارد؟

افراد مزاج سرد و تر رغبت بیشتری به مصرف گرمی‌ها مثل شیرینی و ادویه‌جات بیشتر دارند و تمایل به خوردن سردی‌ها از جمله ترشی‌ها را از خود نشان نمی‌دهند.

گروه مزاج سرد و تر چه ویژگی شخصیتی دارند؟

آنها افراد چاق و پرچربی هستند، پوستی سفید و موهایی کم پشت دارند، تشنه نمی‌شوند و دهان مرطوبی دارند، خواب آنها زیاد است و فصل زمستان برای آنها آزار دهنده است این افراد آرام، کند و صبورند و کمتر عصبانی می‌شوند، افراد مزاج سرد و تر مطیع، انعطاف پذیر، محتاط، ترسو و دیپلماتیک هستند. معمولا در انجام کارهای با صبر و حوصله زیاد موفق عمل می‌کنند و از فعالیت‌های بدنی زیاد و سریع اجتناب می‌کنند. آنها اهل سازش هستند و استعداد ریسک‌پذیری ندارند حافظه چندان خوبی ندارند و به راحتی تحت تاثیر افراد دیگر قرار می‌گیرند.

کدام مواد غذایی را برای گروه مزاج سرد و تر توصیه می‌کنید؟

مواد غذایی مناسب این افراد با مزاج گرم و تر، گرم و خشک و یا مزاج معتدل است. غذاهایی مثل  گوشت بره، بلدرچین، بوقلمون، آبگوشت، نخود، میوه های رسیده و شیرین مثل سیب، گلابی، به، نارگیل و انگور را در اولویت برنامه غذایی خود قرار دهند.

طبع شناسی:

طبع شناسی رابطه مستقیمی با مزاج شناسی دارد. در واقع با استفاده از طبع بدن و دیگر فاکتورها پزشک اقدام به درمان بیماری می کند.

طبق طب سنتی ایرانی تمام اجزای بدن دارای طبع و غذای مخصوص به خود هستند. در واقع نا منظمی در طبع فکری، شنوایی، دهانی، بینایی، بویایی، جنسی و لامسه باعث ایجاد بیماری در بدن می شود. طبق علم مزاج شناسی غذاهایی که دو بار در به وقت صبح و عصر میل می شود، باید بر اساس فصول سال و شرایط جغرافیایی سازگار با مزاج و طبع افراد باشد.

طبع شناسی عقل و خیال

محتوای تفکر فردی مثبت یا منفی به عنوان یک غذای خیالی در نظر گرفته می شود. این امر به طور مستقیم بر آمادگی ذهنی و جسمی تأثیر می گذارد و می تواند مزاج متعادل را مختل کند.

افکار مثبت و احساساتی مانند اعتماد به نفس، اعتماد به خدا، اعتماد به دیگران، مهربانی و عشق و …  همگی تأثیر مثبتی بر سلامت و رفاه انسان دارند. برعکس ، افکار و احساسات منفی مانند سرخوردگی و ناامیدی ، بدبینی و بی اعتمادی به دیگران ،اختلاف و … به عنوان یک آفت در برابر سلامتی و دلایل خلقی تلقی می شوند.

اطبا طب سنتی عقیده دارند که خواراک خیال و فکر رابطه مستقیمی با آمادگی ذهنی افراد دارد.

طبع شناسی گوش و شنوایی

غذای گوش شامل تمام صدا هایی است که ما در اطراف می شنویم. صداهای طبیعی و کلمات معنوی مانند شنیدن صدای رودخانه یا صدای باران می تواند یک غذای مفید برای گوش باشد.هر گونه صدای بلند یا برآمده از خشم می تواند باید عدم تعادل در طبع گوش شود. از دیدگاه طب اسلامی مناسب ترین غذای گوش صدای قرآن یا اذان است.

طبع شناسی چشم و بینایی

غذای بینایی شامل تمام منظره هایی است که در محدوده دید انسان می باشد. تمام این تصاویر و منظره ها بر تفکر وی تاثیرگذار است. صحنه های زیبا و طبیعی تقریباً دارای طبع گرم هستند و به تعادل و خوی انسان کمک می کنند. صحنه های ترسناک مانند سوگواری، خودکشی، ناراحتی دیگران و … باعث اختلال در مزاج افراد می شوند. پزشکان طب سنتی از طریق چشم و علم عنبیه شناسی می توانند به بیماری های درونی بدن پی ببرند.

طبع بینی و بویایی

غذای بینی بوییدن عطر یک گل است. تمامی بو های طبیعی باعث تعدیل مزاج می شوند. به طور مثال بوئیدن گل سرخ در فصل زمستان به علت طبع گرمش باعث جلوگیری از سرماخوردگی می شود. وجود تمامی بو های مصنوعی نظیر ادکلن ها تعدیل مزاج را به دنبال دارد.

طبع پوست و لامسه

لمس کردن تمام چیز های طبیعی می تواند عامل تعدیل مزاج باشد و در مقابل لمس مصنوعات می تواند عامل اختلال لامسه شود.

غذای جنسی

اطبا طب سنتی بر این عقیده هستند که سخن گفتن انسان ها، ابراز عشق، دوست داشتن و دوست داشته شدن غذای جنسی را تعیین می کند. تکلم و برداشت انسان از واژه به واژه سخن دیگری می تواند عامل تعادل مزاج یا بر هم ریختگی مزاج و طبع باشد.

منبع: بلدشیم